کیارستمی تماشاگر را غافلگیر می‌کند

چهل و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم «گوآ» با نمایش و نقد هفت اثر از کیارستمی به این کارگردان ادای احترام کرد.

سوشتا چاکرابورتی، منتقد هندی، مرور و تحلیلی بر تمامی این هفت اثر داشته و آن را در مجله هیندو به انتشار رسانیده است. به گفته این منتقد:  برای تماشاگر در فیلم «باد ما را خواهد برد» محصول ۱۹۹۹، ناامنی ثابتی بر روایت فیلم سایه افکنده است. شبیه بهزاد ما نیز انتظار داریم تا زن پیر بمیرد و فیلم مراسم تشییع جنازه او را مستند کند اما چنین لحظه‌ای هرگز فرا نمی‌رسد. به جای آن پس از این که فیلمساز ما را با موفقیت درگیر آن ماجرا می‌کند، بهزاد را به جلو هل می‌دهد و در نهایت تماشاچی را نیز به چنین موقعیتی می‌کشاند تا توقف کند و گل‌ها را بو کند. آن مکان را گرامی بدارد. مردم را گرامی بدارد و به مکالماتشان اهمیت بدهد. یکی از ویژگی‌های مشخصه فیلم‌های کیارستمی اختلال مکرر جریان متعارف فیلم از طریق شات و شات معکوس است.

در «شیرین» محصول ۲۰۰۸، زنان در سینما در حالی که خودشان به تماشای فیلمی نشسته‌اند که تماشاچی فیلم هرگز نمی‌بیند چه فیلمی است، موضوع فیلم هستند و واکنش آنها به فیلم، مورد نظر کارگردان است. در این فیلم نیز کیارستمی بازی نهایی خود را با شات‌های معکوس انجام می‌دهد.

مشابه همین عملکرد را در انتهای «طعم گلاس» هم می‌بینیم؛ وقتی تاکسیدرمیست آذری سرانجام با دفن بدیعی موافقت می‌کند این احساس به ما دست می‌دهد که پس از جستجوی طولانی مدت و شکنجه‌آور، بدیعی می‌تواند آن کاری را که قصد دارد انجام دهد. همانطور که او زمین را می‌کند و منتظر مرگ است، ابرها جمع می‌شوند و صفحه سیاه می‌شود و دقیقا این مخاطبان هستند که در حالی که آماده می‌شدند تا سالن را ترک کنند، متوجه درک شاهکاری سینمایی می‌شوند. با دیدن این که دست اندرکاران ساخت فیلم در حال جمع‌آوری تجهیزات فیلمبرداری هستند و ارشادی بازیگر فیلم سیگاری را با کارگردان سهیم می‌شود اعلام می‌شود: فیلم تمام شده است.    

پس از سفری فلسفی که فیلم ما را با خود همراه می‌کند، چنین بازگشت به عقبی عمیقا گیج کننده است. در واقع جذابیت داستان است که ما را چنان با خود همراه می‌کند که با وجود آگاهی از ساختاری سینمایی، خود فیلم به ساختار بدل می‌شود. در واقع فرآیند هنری خود کیارستمی است که ما را دعوت می‌کند تا به طبیعت فرم هنری واکنش نشان دهیم. در حقیقت این تمایل خود کیارستمی است که به طور دایم مرزهای بین واقعیت و داستان و واقعیت و هنر را مخدوش می‌کند. مشهورترین نمونه این امر در فیلم «کلوزآپ» محصول ۱۹۹۰ مشاهده می‌شود؛ فیلم درباره موضوعی واقعی و درباره مردی است که خود را به جای محسن مخلمباف کارگردان سینمای ایران جا می‌زند. این فیلم همانقدر که واکنشی است مشفقانه هم هست و لایه‌های درخشان آن حس هنری را بیان می‌کند و جعل و واقعیت را در کار فیلمسازان نشان می‌دهد.

مروری بر آثار کیارستمی گنجینه گرانبهایی برای علاقه‌مندان سینما است و چیزهای زیادی در دل آن نهفته است: زیبایی، چشم اندازهای بکر، ظرفیت سینمایی در حرکت اتومبیل‌ها و جذابیت مکالمه‌ها و فیلمبرداری از ورای پنجره‌های گشوده، دقت در طبیعت بشری که امری جهانی است. شکوه آثار او مخاطب را وامی‌دارد تا در خالق الهام بخش آنها دقت بیشتری کند. مجموعه قابل توجه آثار کیارستمی شما را شگفت زده می‌کند که او چه هنرمند سرکش و غیرقابل پیش بینی بود.  

فیلم‌های «۷۶ دقیقه و ۱۵ ثانیه با عباس کیارستمی» ساخته سیف‌الله صمدیان و شماری از فیلم‌های کیارستمی شامل «طعم گیلاس»، «شیرین»، «باد ما را خواهد برد»، «زیر درختان زیتون»، «ده» و «مرا به خانه ببر» در این مجموعه نمایش داده می‌شوند.

چهل و هفتمین جشنواره بین المللی فیلم گوآ از ۲۰ تا ۲۸ نوامبر (۳۰ آبان تا ۸ آذر) در شهر بمبئی هند برگزار می‌شود.

ب س / س م